Ελισάβετ Μπαρμπαλιού
Ψυχολόγος – Ψυχοθεραπεύτρια – Οικογενειακή Θεραπεύτρια
«Παιδεία ευτυχούσι μεν εστί κόσμος, ατυχούσι δε καταφύγιον»
ΙΣΟΚΡΑΤΗΣ

Ζώντας στην εποχή της ρευστότητας, όπου τίποτα δεν νοείται μόνιμο και σταθερό, γινόμαστε μάρτυρες μιας καινούργιας πραγματικότητας κατά την οποία θεσμοί όπως η εξουσία, η οικονομία, η εργασία, που μέχρι σήμερα τουλάχιστον αποτελούσαν δείκτες ασφάλειας, σταθερότητας και σιγουριάς κλονίζονται και καταρρέουν. Η ελληνική κοινωνία βιώνοντας την αποδόμηση του αξιακού της ιστού μοιάζει να ακροβατεί σε τεντωμένο σχοινί προσπαθώντας να ισορροπήσει πάνω του, αναζητώντας την ίδια ώρα μια σταθερή βάση για να κρατηθεί. Οι κοινωνικές, πολιτικές και θεσμικές δομές αδυνατούν να καλύψουν ανάγκες μεγάλου μέρους του πληθυσμού, αφήνοντάς τον εκτεθειμένο και απροστάτευτο, ενώ οι πολίτες δοκιμάζονται σκληρά υπερβαίνοντας εαυτόν σε μιαν ατέρμονη προσπάθεια να επιβιώσουν τόσο σε οικονομικό όσο και σε ψυχικό επίπεδο. Σ’ αυτήν λοιπόν την εξαιρετικά δύσκολη συγκυρία, όπου όλα μοιάζουν μετέωρα, είναι ανάγκη να αναζητήσουµε πυξίδα προκειμένου να προσανατολιστούμε, θωρακίζοντας την ίδια ώρα τον ψυχισμό µας από τις χαοτικές συνέπειες της κρίσης.

Υπερβατικό και σωτήριο ρόλο καλούνται να διαδραματίσουν στην παρούσα φάση η παιδεία και η οικογένεια, δύο θεσμοί που δοκιμάστηκαν μέσα στον ρου της ιστορίας µας σε συνθήκες ανυπέρβλητες. Καθώς οι ρίζες τους κείτονται βαθιά στο χώμα που πατούμε αιώνες τώρα, είναι σε θέση να αντέξουν το βάρος του κλονισμού διανθίζοντας τη ζωή µας στο παρόν και προσφέροντας ελπίδα και προοπτική για το μέλλον.

Η παιδεία μοχλός αλλαγών

Στρέφοντας τη ματιά µας σε παρελθόντες χρόνους παρατηρούμε πως η ελληνική παιδεία και η πολιτισμική µας παράδοση λειτουργούσαν πάντοτε ως φάροι ελπίδας καθώς φώτιζαν τον σκοτεινό ορίζοντα που επέβαλλαν οι πολλαπλοί κατακτητές, η φτώχεια και οι στερήσεις, ενσταλάζοντας στην πονεμένη ελληνική ψυχή δύναμη και πίστη για να συνεχίσει να πορεύεται. Η αρχαία ελληνική γραμματεία, τα λόγια των φιλοσόφων, οι λόγιοι και οι ποιητές, όχι µόνο διαφύλατταν και μετέδιδαν την ελληνική γλώσσα και τον πολιτισμό µας αλλά πυροδοτούσαν μιαν επανάσταση συνειδήσεων αναγκαία για την επανάκτηση της ελευθερίας, τη διατήρηση της ψυχικής συγκρότησης, της ύπαρξης και της ταυτότητας του λαού µας.

Η παιδεία, ως μια διαδικασία πολύ ευρύτερη από την εξειδικευμένη γνώση ενός επιστημονικού πεδίου, προσφέρει πολύπλευρη καλλιέργεια, ανατροφή και μόρφωση συµβάλλοντας στην ανάπτυξη του ήθους και της προσωπικότητας του ανθρώπου. Μέσα από την απόκτηση κριτικής σκέψης, ευρυμάθειας, συναισθηματικών και κοινωνικών δεξιοτήτων η παιδεία προάγει την ψυχική ισορροπία και ανθεκτικότητα, την ικανότητα θετικής προσαρμογής σε δύσκολες συνθήκες καθώς και την αντιμετώπιση των πολύπλοκων απαιτήσεων της σημερινής πραγματικότητας. Ήδη από την αρχαιότητα η παιδεία προέτρεπε τον νέο να σφυρηλατήσει όλες του τις πλευρές για να θεωρηθεί ολοκληρωμένος ως άνθρωπος και να είναι «καλός καγαθός».

Αποκρυστάλλωμα της παιδείας η τέχνη, τροφή του πνεύματος και της ψυχής καλλιεργεί και εξυψώνει την ανθρώπινη φύση αφυπνίζοντας τις συναισθηματικές ανάγκες και τις συνειδήσεις των ανθρώπων, ευαισθητοποιώντας παράλληλα τις κοινωνικές δομές µε τα μηνύματα που στέλνει.

Μέσα από αυτό το πρίσμα η παιδεία είναι διάλογος, συνδιαλλαγή, ανταλλαγή, μοίρασμα, προχώρημα. Μέσω της καλλιέργειας του νου ωριμάζουμε πνευματικά, αμβλύνουμε τη σκληράδα και την ακαμψία µας, συνειδητοποιούμε την προσωπική µας ευθύνη στους δύσκολους αυτούς καιρούς. Έχοντας την επίγνωση του εαυτού µας είμαστε σε θέση να συλλογιζόμαστε µε ορθό τρόπο, να οραματιζόμαστε το μέλλον, να εκφράζουμε την αμφισβήτησή µας σε παγιωμένες και μοιρολατρικές νοοτροπίες, σπάζοντας τη σιωπή µας και ξεπερνώντας τον συναισθηματικό µας εγκλωβισμό. Η ανάληψη ενεργού ρόλου στη ζωή και η αλληλεπίδραση µε τους άλλους λειτουργούν σαν μοχλός που µας απεγκλωβίζει από την παραίτηση, τη θλίψη και το έρεβος της ψυχής καθώς νιώθουμε έτσι χρήσιμοι και σημαντικοί. Βγαίνοντας από τον προσωπικό µας μικρόκοσμο αποκτούμε μια πιο σφαιρική εικόνα της πραγματικότητας της οποίας αποτελούμε μέρος, γεγονός που µας βοηθάει να αντιληφθούμε εκ νέου την ατομική και κοινωνική µας υπόσταση, αποχαιρετώντας νοσηρές και αυτοκαταστροφικές συµπεριφορές στις οποίες είχαµε «εκπαιδευτεί» και προσανατολιστεί μέχρι πρότινος.

Περνώντας στην αντίπερα όχθη χάσαμε τα πάντα µα πάνω από όλα την ανθρωπιά µας. Κυνηγώντας χίμαιρες και αλλότριους παραδείσους επιδιώξαμε την κάλυψη πλαστών αναγκών, την απόκτηση χρημάτων, τίτλων και αξιωμάτων ενώ στο τέλος βυθιστήκαμε σε έναν ανελέητο εγωισμό που µας κράτησε για χρόνια απαίδευτους και µόνους.

Ήρθε η ώρα να ανατρέξουμε γι ακόμη μια φορά στους ανεκτίμητους θησαυρούς των προγόνων µας, σαν μιαν ύστατη προσπάθεια να επιβιώσουμε ψυχικά και σωματικά, καθώς ο πλούτος της γνώσης και της σοφίας τους μπορεί να υψωθεί ασπίδα ικανή να µας προστατεύσει από την εξόντωσή µας σαν λαός, οδηγώντας µας σε νέους τρόπους επικοινωνίας και ύπαρξης. Ο Αθηναίος ρήτορας Ισοκράτης σε ρήση του περικλείει τη σημαντικότητα και την αξία της παιδείας µε τα ακόλουθα λόγια:

«Παιδεία ευτυχούσι μεν εστί κόσμος, ατυχούσι δε καταφύγιον», που σημαίνει, «η μόρφωση είναι στολίδι γι’ αυτούς που ευτυχούν και καταφύγιο γι’ αυτούς που δυστυχούν».

Η διαχρονική αξία της οικογένειας

Η ελληνική οικογένεια έχοντας περάσει μέσα από χίλια μύρια κύματα στη μακρόχρονη ιστορία της, όπως μεταβολές στη δομή και στη λειτουργία της, στο αξιακό της σύστημα, κ.ο.κ., παραμένει το λιμάνι και το καταφύγιο των ανθρώπων στο οποίο προστρέχουν για ασφάλεια και στήριξη. Η οικογένεια είναι ένας «ιερός τόπος», ο οποίος όντας θωρακισμένος, έχει τη δύναμη να καταπραΰνει τις βαθιές εντάσεις και ανησυχίες των µελών της, αποτελώντας τη βάση της πνευματικής, συναισθηματικής και ηθικής τους ανάπτυξης.

Η σημαντικότητα της οικογένειας έγκειται ανάμεσα σε άλλα, στη βαθιά σημασία που αποκτούν οι πρώτες εμπειρίες της ζωής των ανθρώπων μέσα σε αυτήν, καθώς καθορίζουν μελλοντικά και σε μεγάλο βαθμό τη ζωή και το μέλλον τους. Ερωτήματα, όπως «ποιος είμαι», «τι αξίζω» ή «τι μπορώ να καταφέρω» απαντώνται σε σχέση µε τα βιώματα που είχαν, τις στιγμές που μοιράστηκαν, τα συναισθήματα που εξέφρασαν.

Η ήρεµη και γαλήνια οικογενειακή ατμόσφαιρα εξασφαλίζει την υγιή ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη των µελών της. Όταν η οικογένεια παίρνει τον ρόλο του συµπαραστάτη, του αρωγού, του σύμβουλου και του προστάτη δίνει στους νέους τη δυνατότητα να ενηλικιωθούν πάνω σε γερές βάσεις προσφέροντας ελπίδα και προοπτική, ακόμη και όταν όλα γύρω τους καταρρέουν ή ακόμη και αν χρειαστεί να χτίσουν το μέλλον τους πάνω σε εξαιρετικά αντίξοες συνθήκες.

Η οικογένεια ευοδώνει όταν οι γονείς πρωτίστως λειτουργούν ως ένα ζωντανό παράδειγμα για το παιδί τους μέσα από τον τρόπο που οι ίδιοι ζουν και πορεύονται. Αγαπώντας τη δημιουργική ενασχόληση που προάγει το πνεύμα και την ψυχή τους, γνωρίζοντας και φροντίζοντας τον εαυτό τους διδάσκουν ένα σημαντικό μάθημα ζωής στο παιδί. Μέσα από τον εξισορροπημένο, συγκροτημένο και ώριμο τρόπο δράσης και συµπεριφοράς, αποφεύγοντας την προβολή των προσωπικών τους επιδιώξεων στο παιδί τους, καταφέρνουν να δημιουργήσουν τις προϋποθέσεις εκείνες που του διασφαλίζουν την ψυχική γαλήνη.

Σε περιπτώσεις ατομικών ή οικογενειακών κρίσεων είναι σημαντικό οι γονείς να μπορούν να αναλάβουν την ευθύνη της διαχείρισής τους, απαλλάσσοντας και λυτρώνοντας το παιδί τους από περιττά βάρη και έγνοιες, έτσι ώστε να μπορεί να παραμένει επικεντρωμένο στους στόχους και στις δραστηριότητές του. Ακόμη όμως και σε εκείνες τις περιπτώσεις όπου αδυνατούν να ανταπεξέλθουν στη διαχείριση των απαιτήσεων του ρόλου τους είναι σημαντικό να ζητήσουν στήριξη και βοήθεια από το υποστηρικτικό τους περιβάλλον ή από κάποιον ειδικό χωρίς ενοχή, ντροπή ή προκατάληψη. Απευθυνόμενοι για βοήθεια διδάσκουν στο παιδί έναν σημαντικό τρόπο διαχείρισης των κρίσεων, μέσα από το σπάσιμο της σιωπής και της απομόνωσής τους. Επιπλέον, καταρρίπτοντας την παντοδυναμία τους γίνονται πιο προσιτοί και ανθρώπινοι ενώ ενθαρρύνουν την ανοιχτότητα και την ειλικρίνεια στην επικοινωνία, η οποία είναι το κλειδί στα αδιέξοδα.

Η οικογένεια πλάθει ανθρώπους, καλλιεργεί αξίες και αρετές, εµπνέει και ενθαρρύνει τα µέλη της να ανοίξουν δρόμους στη ζωή. Όταν μέσα στους κόλπους της αναπτύσσονται η συνεργασία, ο αλληλοσεβασμός και η αλληλεγγύη, τότε καλύπτονται οι φυσικές και συναισθηματικές ανάγκες των µελών της ομορφαίνοντας το κοινό τους ταξίδι και τη συμπόρευσή τους στη ζωή.

Εν κατακλείδι, τα τελευταία προπύργια ενός πολιτισμού που καταρρέει, η οικογένεια και η παιδεία, αποτελούν τους µόνους ασφαλείς και ακλόνητους πυλώνες που μπορούν να προσφέρουν τις σταθερές που έχουμε ανάγκη. Χρέος µας είναι να τις αντιμετωπίσουμε µε σεβασμό και να συλλογιστούμε ο καθένας χωριστά την ευθύνη που του αναλογεί προκειμένου να τις διαφυλάξουµε. Ας μην ξεχνάµε άλλωστε ότι ο πολιτισμός και η παράδοση του τόπου µας επιβίωσαν μέσα στους αιώνες, παρόλο που πέρασαν «δια πυρός και σιδήρου», καθώς στηρίχτηκαν από την οικογένεια και την παιδεία, θεμέλιους λίθους και πηγή κάθε προοπτικής για τη ζωή και το μέλλον.

———————————————————————————————————————–

                Περιοδικό ΄΄ Κοινωνική Επιθεώρηση ΄΄ Τεύχος 16 – Ιανουάριος 2016