Εν μέσω του εορταστικού κλίματος αγάπης, χαράς και συμφιλίωσης, πίσω από τη λάμψη των φώτων, πίσω από πόρτες κλειστές και στόματα σφραγισμένα κρύβονται ανείπωτα προσωπικά και οικογενειακά δράματα.

Από την ασφάλεια του σπιτιού μας παρακολουθούμε, με αμείωτο ενδιαφέρον, το εκάστοτε τραγικό συμβάν να προβάλλεται και να σχολιάζεται ποικιλοτρόπως από τα ΜΜΕ, ενίοτε και από ειδικούς, το οποίο σύντομα θα προσπεράσουμε και θα ξεχάσουμε, αφού δεν μας αφορά άμεσα, μέχρι να τραβήξει την προσοχή μας το επόμενο και το επόμενο…

Μέσα σε αυτή την «τραγική» διαδοχή, μια οικογενειακή τραγωδία ήρθε στο φως, για άλλη μια φορά, μετά την άγρια πατροκτονία στα Καλύβια, με δράστη, αυτή τη φορά, έναν 16χρονο, που μαχαίρωσε μέχρι θανάτου τον πατέρα του.

«Εν βρασμώ ψυχής», δήλωσε ότι έπραξε ο δράστης, καθώς ο ίδιος, η μητέρα και ο αδελφός του είχαν υποστεί χρόνια κακοποίηση και προσβλητική συμπεριφορά από το θύμα, τον ίδιο, δηλαδή, τον πατέρα της οικογένειας.

Παράλληλα, παγκόσμιο σοκ έχει προκαλέσει το μακελειό με τους 15 φοιτητές, που δολοφονήθηκαν από τον 24χρονο, επίσης φοιτητή, στο πανεπιστήμιο της Πράγας, ο οποίος νωρίτερα είχε δολοφονήσει τον πατέρα του, καθώς και έναν νεαρό άνδρα με το 2 μηνών κοριτσάκι του, που κρατούσε στα χέρια του.

Πολλά από τα τραγικά γεγονότα, που συμβαίνουν στην κοινωνία, για να ερμηνευτούν και να εξηγηθούν, ανάγονται συνήθως στην εύκολη ερμηνεία της κοινωνικής ηθικής, η οποία, μέσω της θρησκείας, επιβάλλει τιμή και σεβασμό προς τους γονείς που μας έφεραν στον κόσμο.

Όσο όμως υπάρχει ο κόσμος, οι πατροκτονίες, που συγκλόνισαν τις εκάστοτε εποχές και κοινωνίες είναι αναρίθμητες.

Ιστορική αναδρομή:
Στη Μυθολογία, ο Ησίοδος αναφέρει ότι τον «πρωτόγεννο» θεό, τον Ουρανό, ο οποίος υπήρξε σκληρός πατέρας, ευνούχισε ο γιος του, ο Κρόνος, και αυτόν, στη συνέχεια, καθώς υπήρξε σκληρότερος από τον πατέρα του, τον έριξε στα τάρταρα ο γιος του ο Δίας.

Τον δε Δία, τον πατέρα «ἀνδρῶν τε θεῶν τε», κατήργησαν αργότερα, τα παιδιά του, οι άνθρωποι, ευεργετημένα από τον πρώτο «ανθρωπιστή», τον Προμηθέα, που τους έδωσε το φως της γνώσης, σύμφωνα με αναφορές του ακαδημαϊκού, Δ. Γεωργοβασίλη, με την παύση της λατρείας του ολυμπιακού Δωδεκαθέου και έτσι «σκότωσαν», τρόπον τινά, τον πατέρα τους, τον παντοδύναμο και παντεπόπτη Δία.

Μεταγενέστερα ο Φρόυντ, στο έργο του με τίτλο: «Ο Ντοστογέφσκι και η πατροκτονία», επιχειρεί να ψυχαναλύσει τον μεγάλο Ρώσο συγγραφέα και να προσεγγίσει ερμηνευτικά το κορυφαίο του μυθιστόρημα, «Αδελφοί Καραμάζωφ», όπου ο ακαταλόγιστος, απαίσιος χαρακτήρας, αλλά και η τυραννική συμπεριφορά του πατέρα Καραμάζωφ, τόσο προς τις δύο συζύγους του, όσο και προς τους τέσσερις γιους του, οδήγησαν στην επιθυμία των γιων να δολοφονήσουν τον πατέρα τους.

Ο κλονισμός της πατρικής εξουσίας:
Η πατρική δύναμη και εξουσία αμφισβητήθηκε και δέχτηκε δριμεία κριτική, η οποία ασκήθηκε από τα κοινωνικά κινήματα των προηγούμενων δεκαετιών, για τον μονοδιάστατο μέχρι πρότινος σκληρό πατρικό ρόλο, ο οποίος απαιτούσε και επέβαλλε πειθαρχία και τάξη.
Είναι αλήθεια ότι η αμφισβήτηση κάθε μορφής εξουσίας, κυρίως κατά τις δεκαετίες του 1960 και του 1970, πήρε τη μορφή ενός γιγαντιαίου κύματος, που συμπαρέσυρε σχεδόν τα πάντα στο διάβα του. Ο Μάης του ’68 στη Γαλλία σηματοδότησε την εξέγερση ενάντια στην καθεστηκυία τάξη, ενώ στις ΗΠΑ μαζικές υπήρξαν οι αντιπολεμικές διαδηλώσεις.

Στην Ελλάδα, η αμφισβήτηση εκφράστηκε με την εξέγερση του Πολυτεχνείου ενάντια στην καταπίεση και την υποταγή, ενώ σε συμβολικό επίπεδο η κοινωνική απαίτηση ήταν ξεκάθαρη, με σαφές μήνυμα την πτώση της πατριαρχίας. (Μπαρμπαλιού, Ε. (2017). Η Επιστροφή του Άνδρα». Αθήνα: Πεδίο).

Πείνα για πατέρα:
Στις μέρες μας, και εν μέσω πολλαπλών κοινωνικοοικονομικών και πολιτισμικών κρίσεων, υγειονομικών απειλών και κλιματικών αλλαγών, η παρουσία και ο υποστηρικτικός και τρυφερός ρόλος του πατέρα είναι σημαντικότερος από ποτέ.
Πατέρες απόμακροι και απασχολημένοι, πατέρες απόντες και αδιάφοροι, αφού και εκείνοι δεν απόλαυσαν την παρουσία και τη φροντίδα του δικού τους πατέρα στη ζωή τους, παραμένουν πιστοί στον στερεοτυπικό ρόλο του κουβαλητή της οικογένειας, προσπαθώντας απεγνωσμένα, εν μέσω των αλλαγών, μεταξύ άλλων και στους ρόλους των δύο φύλων, να διατηρήσουν την απειλούμενη εξουσία τους, στερώντας από τα παιδιά τους την επικοινωνία και τη συναισθηματική εγγύτητα.

Στερημένοι από τη συναισθηματική παρουσία και τρυφερότητα, αλλά και παγιδευμένοι στην υπερεμπλεγμένη σχέση με τη μητέρα τους, ως συνέπεια της πατρικής απουσίας, πολλοί άνδρες έπνιξαν συναισθήματα, όπως ο θυμός, η αίσθηση της απόρριψης, της αδικίας και της ματαίωσης που τους οδήγησε σε αδιέξοδο και στην απόγνωση.
Μη μπορώντας να εκφράσουν, οι άνδρες αυτοί, ανοιχτά και με ευθύτητα τον θυμό τους, τις περισσότερες φορές, τον στρέφουν πάνω τους, εφευρίσκοντας έμμεσους τρόπους για να εκτονώσουν ή να ανακουφίσουν κάπως το έντονο και ανεπεξέργαστο αυτό συναίσθημα. Κάποιοι κλείνονται στον εαυτό τους, κάποιοι εμφανίζονται απαθείς και αδιάφοροι σε φλέγοντα και σημαντικά ζητήματα της ζωής τους. που θα έπρεπε να τους απασχολούν, ενώ άλλοι δείχνουν μεγάλη ασυνέπεια, εκπέμποντας μπερδεμένα και αντιφατικά μηνύματα. (Μπαρμπαλιού, Ε. (2017). Η Επιστροφή του Άνδρα». Αθήνα: Πεδίο).

Ο θυμός ως παρέκκλιση:
Ο θυμός που δεν εκφράζεται μπορεί να πάρει πολλές μορφές και να εκδηλωθεί με πολλούς και επικίνδυνους τρόπους. Η αυτοκαταστραφικότητα, όπως τονίστηκε προηγούμενα, είναι ένας από αυτούς.

Ο γιος, ανήμπορος να βιώσει τον θυμό του, βρίσκει έμμεσο τρόπο να το κάνει, συνδυάζοντας ηρωισμό και εκδικητικότητα στη συμπεριφορά του, καταλήγοντας να γίνει ένας δυστυχισμένος άνθρωπος.

Η προσπάθεια καταστολής του θυμού μοιάζει με ένα ηφαίστειο έτοιμο να εκραγεί.
Το ίδιο θα συμβεί και με τον συσσωρευμένο χρόνιο θυμό του γιου, ο οποίος θα σπείρει λάβα στο διάβα του. Βίαιες και επιθετικές συμπεριφορές, ψυχικές διαταραχές, κατάθλιψη, εξαρτήσεις, κοινωνική απομόνωση, συναισθήματα φόβου και ενοχών είναι μερικά μόνο από τα συμπτώματα που κάνουν τον γιο να υποφέρει. Σε ακραίες περιπτώσεις, ο καταπιεσμένος θυμός μετατρέπεται σε μίσος για τον άλλον, συσκοτίζοντας τον νου, αποδιοργανώνοντας πλήρως την εσωτερική συγκρότηση και τον ψυχισμό, ωθώντας το άτομο σε πράξεις νοσηρής παθογένειας.

Άνδρες, που διέπραξαν φόνους και βιασμούς και κάθε λογής ακρότητα, άνδρες, που έγιναν πατροκτόνοι, μητροκτόνοι, συζυγοκτόνοι, στον πυρήνα της ύπαρξης τους κατακλύζονταν από ιδιαίτερα έντονα και ανεπεξέργαστα συναισθήματα.

Όπως υποστηρίζουν οι Διαούρτα-Τσιτουρίδου και Τσιτουρίδης (2001), σε μελέτη 51 ψυχιατρικών ασθενών στο Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Αττικής, που είχαν διαπράξει πατροκτονία ή μητροκτονία την περίοδο 1951-1990, δέκα από τους πατροκτόνους ασθενείς δολοφόνησαν τον πατέρα τους υπό την επήρεια ενός ιδιότυπου διωκτικού παραληρήματος με ειδικό περιεχόμενο, σχετικά καλά συστηματοποιημένου.

Ειδικότερα, τέσσερις από αυτούς πίστευαν ότι ο πατέρας τους τούς έκλεβε τη βιολογική τους ενέργεια, τους αποστερούσε από τις δημιουργικές τους σκέψεις και τους απειλούσε με πνευματική και φυσική εξουθένωση. Στους υπόλοιπους έξι υπήρχε η παραληρητική πεποίθηση ότι ο πατέρας τους τούς έκλεβε τον ανδρισμό τους, ταπεινώνοντάς τους ως προσωπικότητες γενικότερα (….).

Γενικά, σχεδόν σε όλες τις περιπτώσεις πατροκτονίας, ανεξάρτητα αν το έγκλημα διεπράχθη υπό το κράτος παραγωγικής συμπτωματολογίας ή με το πρόσχημα κάποιας αιτίας, έμοιαζε σαν προσπάθεια, με κάθε θυσία, επικράτησης του δράστη, ως αποτέλεσμα μιας σχέσης έντονης αντιπαράθεσης με το θύμα.

Εν κατακλείδι, εν μέσω των σημερινών μεγάλων ανατροπών, που υπαγορεύουν την ανάγκη για ασφάλεια και σταθερότητα σε μια κοινωνία που χαρακτηρίζεται από τον ανταγωνισμό και το κυνήγι της επιτυχίας και της οποιαδήποτε μορφής εξουσίας, η ανάγκη για πατέρα είναι πιο απαραίτητη από ποτέ.

Ο δε πατέρας, σήμερα, είναι ανάγκη να διδάξει τις αρετές και τις αξίες, της συνεργασίας και της αλληλεγγύης μεταξύ άλλων, που διατηρούν τον κόσμο ανθρώπινο και διευρύνουν τα σύνορά του. Είναι, επίσης, κομβικό  να συμβάλλει με την, καθ’ όλα απαραίτητη, συναισθηματική, πατρική του παρουσία στη δόμηση του ψυχισμού και της προσωπικότητας των παιδιών του, έτσι ώστε, εκείνα, να μπορέσουν με ασφάλεια, αυτοεκτίμηση και αυτοπεποίθηση να αντιμετωπίσουν τις σύγχρονες προκλήσεις, να χειριστούν πολύπλοκες καταστάσεις και να αντιμετωπίσουν σοβαρούς κινδύνους, ανοίγοντας, με τον τρόπο αυτόν, νέους  δρόμους και δίνοντας καινούργια προοπτική στις επόμενες γενιές.

Ελισάβετ Μπαρμπαλιού,
Ψυχολόγος – Ψυχοθεραπεύτρια,
Οικογενειακή Θεραπεύτρια (ECP),
Μουσικοθεραπεύτρια (GIM),
Επιστημονική Υπεύθυνη του
Κέντρου Συστημικής Ψυχοθεραπείας και Έρευνας (ΚΕ.ΣΥ.Ψ.Ε.)