Ελισάβετ Μπαρμπαλιού
Ψυχολόγος – Ψυχοθεραπεύτρια – Οικογενειακή Θεραπεύτρια

Τις τελευταίες δεκαετίες, η κοινωνία αλλάζει με ραγδαίο ρυθμό. Θεσμοί και αξίες όπως η οικογένεια, το σχολείο, ο πολιτισμός και η παράδοση, που χρόνια στήριξαν την επιβίωση και την εξέλιξη του λαού μας, κλονίζονται και αμφισβητούνται. Σε όλα αυτά, έρχεται να προστεθεί και η δυσμενής οικονομική κατάσταση, που δρώντας αθροιστικά, εισβάλλει με σκληρό και βίαιο τρόπο σε αυτή την καινούργια πραγματικότητα. Η πιο ευάλωτη κοινωνική ομάδα σε όλη αυτή τη συγκυρία, είναι δυστυχώς οι νέοι. Οι νέοι που δεν πρόλαβαν να πάρουν ικανοποίηση από την επίτευξη των στόχων τους, που πριν ακόμη προφτάσουν να ανοίξουν τα φτερά τους για να πετάξουν, έχουν ήδη τσακιστεί. Από το ξεκίνημά τους ήδη, η ανεργία, η ανασφάλεια και η αβεβαιότητα, σε συνδυασμό με την έλλειψη εμπιστοσύνης στους θεσμούς, επηρεάζουν όλους τους τομείς της ζωής τους.

Σε επίπεδο οικογένειας, οι ανακατατάξεις είναι μεγάλες. Η αλλαγή των ρόλων των δύο φύλων, η ανεξαρτητοποίηση της γυναίκας, η αποδυνάμωση του ρόλου του άντρα, τα διαζύγια, οι μονογονεϊκές οικογένειες, οι καινούργιες μορφές συμβίωσης, καθώς και άλλες μεταβλητές, βρίσκουν απροετοίμαστη την ελληνική οικογένεια. Την αποδυναμώνουν, έτσι ώστε να μη μπορεί να διαχειριστεί τα καινούργια αυτά δεδομένα και την οδηγούν σε αδιέξοδο. Οι γονείς βρίσκονται σε σύγχυση. Νιώθουν ανίσχυροι, φοβισμένοι, θυμωμένοι. Είναι επιπλέον εγκλωβισμένοι, εξαιτίας της οικονομικής τους κατάστασης και δεν μπορούν να ανταποκριθούν όπως θα ήθελαν, στις ανάγκες των παιδιών τους για ασφάλεια, καθοδήγηση και παρότρυνση, εφόδια απαραίτητα για το μέλλον τους.

Η αδυναμία κάλυψης βασικών αναγκών, φυσικό επακόλουθο έχει, να επηρεάζει τη συμπεριφορά των νέων και έτσι το οικογενειακό περιβάλλον να γίνεται το πρωταρχικό πεδίο αμφισβήτησης. Οι οικογενειακές σχέσεις, μέσα στη δίνη αυτών των εξελίξεων, δοκιμάζονται. Νέοι που είχαν φύγει από την πατρική οικογένεια με σκοπό να ξεκινήσουν τη δική τους ζωή, αναγκάζονται να επιστρέψουν και να μοιραστούν την ίδια στέγη με τους δικούς τους. Η οικονομική εξάρτηση από την οικογένεια, περιορίζει τα όνειρα και τις φιλοδοξίες τους. Τέτοιου είδους επιστροφές συνοδεύονται από ματαίωση, θλίψη και ενδοοικογενειακές συγκρούσεις, τέτοια ”πισωγυρίσματα” ακινητοποιούν και καθηλώνουν ανθρώπους που θέλουν να τρέξουν προς τη ζωή. Ο κόπος τόσων χρόνων, οι θυσίες και οι στερήσεις γονιών και παιδιών μαζί, για την απόκτηση γνώσεων και πτυχίων, φαίνεται να μη βρίσκει ανταπόκριση. Αμφισβητούνται και ακυρώνονται οι προσπάθειες, τα κίνητρα και οι καλές προθέσεις, για διεκδίκηση της θέσης που τους ανήκει στην κοινωνία.

Από την άλλη, το σχολικό περιβάλλον αδυνατεί να διασφαλίσει τις συνθήκες εκείνες που θα συμβάλουν στην ανάπτυξη μιας υγιούς και συγκροτημένης προσωπικότητας των νέων ανθρώπων. Είναι εστιασμένο στη νοητική νοημοσύνη. Απουσιάζει η συναισθηματική διαχείριση της γνώσης, η κοινωνική μάθηση, ο συνεργατικός τρόπος εκπαίδευσης. Λείπουν οι μέθοδοι εκείνες που θα βοηθήσουν το μαθητή να αναπτύξει όχι μόνο τις γνωστικές, αλλά τις συναισθηματικές και κοινωνικές του δεξιότητες, για να γίνει ένας ολοκληρωμένος άνθρωπος που θα αντιμετωπίζει τις δυσκολίες της ζωής του με ευελιξία. Σε προγενέστερη έρευνα του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου, στο ερώτημα πώς αισθάνονται οι νέοι στο σχολείο, οι απαντήσεις είναι καταλυτικές: η κούραση, η πίεση, η πλήξη και η απογοήτευση κυριαρχούν. Οι θετικές απαντήσεις, όπως η χαρά της εκμάθησης, η δημιουργικότητα και η αισιοδοξία, έχουν τα χαμηλότερα ποσοστά. Αν παρατηρήσουμε προσεκτικά τα συμπτώματα που εμφανίζει μεγάλος αριθμός μαθητών που προετοιμάζεται για τις εισαγωγικές εξετάσεις στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, όπως νευρώσεις, αϋπνίες, αγχώδεις διαταραχές, ψυχοσωματικά προβλήματα, θα καταλάβουμε και την ψυχολογική διάσταση του θέματος.

Ο νέος βλέπει ότι το μέλλον του είναι αβέβαιο. Τα εφόδια που απέκτησε, δεν είναι αρκετά για να ενταχθεί στην παραγωγική διαδικασία. Η ανεργία που αγγίζει υψηλά ποσοστά, οι δυσκολίες που συναντάει στο να σταθεί στα πόδια του και να φτιάξει τη ζωή του όπως επιθυμεί, τον πλημμυρίζουν με έντονα και αρνητικά συναισθήματα. Συμπτώματα όπως κατάθλιψη, χαμηλή αυτοεκτίμηση, σεξουαλικές δυσλειτουργίες και στρες, παρουσιάζονται όλο και πιο συχνά στους νέους ανέργους. Όταν νιώθουν απορριπτέοι από την κοινωνία, με τη σειρά τους αναπτύσσουν αισθήματα εχθρότητας προς αυτή, ανταποδίδοντας «το χτύπημα». Όντας αδύναμοι να διαχειριστούν τα αδιέξοδά τους ή θέλοντας να εκτονωθούν, εκδηλώνουν τάσεις φυγής, αναζητάνε ανακούφιση στο αλκοόλ και στη χρήση ουσιών ή αναπτύσσουν βίαιη και παραβατική συμπεριφορά.

Παράλληλα, οι νέες τεχνολογίες, οι οποίες προσφέρουν πλούτο πληροφοριών και εικόνων, (π.χ. Facebook, My Space) προωθούν διαφορετικούς τρόπους επικοινωνίας και παίζουν σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση ενός καινούργιου τρόπου σκέψης, αντίληψης της ζωής και των ανθρωπίνων σχέσεων. Πολλές φορές όμως οι νέοι, λόγω έλλειψης ωριμότητας και αδυναμίας να αφομοιώσουν την πληθώρα των πληροφοριών προς όφελός τους, επηρεάζονται αρνητικά και ακολουθούν ακατάλληλους τρόπους για το πώς θα απαντήσουν στα αδιέξοδα και τις προκλήσεις αυτής της μεταβατικής περιόδου. Απομονώνονται αντί να μοιράζονται και να δρουν συλλογικά, δημιουργούν ένα κλίμα αποξένωσης και ατομισμού, όπου κυριαρχεί η μοναξιά. Το κόστος που έχει όμως αυτό, είναι μεγάλο.

Σήμερα οι νέοι μας, είναι δικαιολογημένα θυμωμένοι και αγχωμένοι. Χρειάζονται συναισθηματική στήριξη για να αντέξουν και να ανταπεξέλθουν σε αυτές τις προκλήσεις. Η οικογένεια, η οποία αποτελεί ένα ασφαλές καταφύγιο, ιδιαίτερα σε περιόδους κρίσης, χρειάζεται στήριξη για να μπορέσει να ανταποκριθεί στο ρόλο της. Επιπλέον, όλοι μαζί, γονείς και ειδικοί που ασχολούμαστε με τη διαπαιδαγώγηση και την ψυχική υγεία των νέων, οφείλουμε να διαμορφώσουμε ένα κλίμα θετικής ενέργειας, ένα υγιές περιβάλλον που θα ευνοήσει τη μάθηση και την ανάπτυξη του συναισθηματικού τους κόσμου. Μπορούμε να δώσουμε ελπίδα, ασφάλεια και προοπτική. «Ουδέν κακόν αμιγές καλού» λέγανε οι πρόγονοί μας. Η κρίση, μας δίνει την ευκαιρία να γνωρίσουμε καλύτερα τον εαυτό μας. Να κατανοήσουμε και να ανακαλύψουμε καινούργιους τρόπους για να διαχειριστούμε τις προκλήσεις αυτές. Τα λάθη μας, σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο μπορούν να γίνουν μάθημα για να αλλάξουμε συμπεριφορές που μας οδήγησαν σε αυτό που βιώνουμε σήμερα. Τη χαρά και την ευτυχία στη ζωή, θα τις συναντήσουμε άλλωστε, αν ψάξουμε στο «μαζί» και σε βαθύτερα κομμάτια του εαυτού μας. Τις προκλήσεις δε, που έρχονται από το μέλλον, θα τις αντιμετωπίσει αυτή η γενιά με το δικό της ”καινούργιο” τρόπο. Αυτό είναι σίγουρο. Εμείς, ας σταθούμε δίπλα της.

———————————————————————————————————————–

Περιοδικό Κοινωνική Επιθεώρηση, Τεύχος 1 – Ιούνιος/Ιούλιος 2013