Ελισάβετ Μπαρμπαλιού
Ψυχολόγος – Ψυχοθεραπεύτρια – Οικογενειακή Θεραπεύτρια

Στη σημερινή εποχή των συνεχών κοινωνικοοικονομικών ανακατατάξεων στην ελληνική κοινωνία, αναγνωρίζεται περισσότερο από ποτέ η ανάγκη ολόπλευρης ανάπτυξης των παιδιών, που θα αποτελέσει την ασπίδα τους μπροστά στις πολύπλοκες απαιτήσεις της σύγχρονης πραγματικότητας. Η επιβίωση και εξέλιξή τους σε ένα διαρκώς μεταβαλλόμενο περιβάλλον γεμάτο αντιξοότητες, καθιστούν απαραίτητη την απόκτηση επιστημονικών γνώσεων, την προαγωγή της ψυχικής ανθεκτικότητας, της ικανότητας δηλαδή θετικής προσαρμογής σε δύσκολες και αντίξοες συνθήκες καθώς επίσης και την καλλιέργεια συναισθηματικών και κοινωνικών δεξιοτήτων και κινήτρων για μάθηση. Η οικογένεια και το σχολείο είναι εκείνοι οι κοινωνικοί θεσμοί που έχουν σαν αποστολή τους να θωρακίσουν τα παιδιά σε γνωστικό, συναισθηματικό και κοινωνικό επίπεδο. Καθώς αποτελούν τα πρωταρχικά πεδία ανάπτυξης, μάθησης, κοινωνικοποίησης και διαμόρφωσης του χαρακτήρα, ο ορισμός που δίνουν στην επιτυχία είναι καθοριστικός, επηρεάζοντας κατά συνέπεια τον τρόπο που την αντιλαμβάνονται τα παιδιά.

Ο θεσμός του σχολείου στον 21ο αιώνα υφίσταται σημαντικές μεταβολές και τροποποιήσεις, καθώς πλέον η ερευνητική δραστηριότητα σχετικά με τις εκπαιδευτικές διαδικασίες διεθνώς, τονίζει τη σημασία των κοινωνικών και συναισθηματικών παραγόντων για τη μάθηση, τη μνήμη, την προσοχή, την ανάπτυξη και τη θετική προσαρμογή. Το σχολείο για να είναι αποτελεσματικό χρειάζεται να αντιλαμβάνεται πως όλοι οι μαθητές μπορούν να μάθουν, να λαμβάνει υπόψη του και να καλύπτει ολόπλευρα τις ανάγκες τους και να μην περιορίζεται στη στείρα μετάδοση της γνώσης. Τα συναισθήματα που βιώνουν τα παιδιά στο σχολείο επηρεάζουν το ενδιαφέρον και τη δέσμευσή τους στην εκπαιδευτική διαδικασία, τη στοχοθεσία και την ανάπτυξη δεξιοτήτων. Είναι λοιπόν απαραίτητο, το σχολείο:

• να διασφαλίζει ένα κλίμα στήριξης, ασφάλειας και αποδοχής
• να εκπαιδεύει τα παιδιά στο ομαδικό πνεύμα και στη διαχείριση συγκρούσεων
• να καλλιεργεί τη συλλογικότητα και τη συνύπαρξη
• να διδάσκει την υπευθυνότητα, τη διαπραγμάτευση και την τήρηση σαφών και ξεκάθαρων ορίων
• να καταπολεμά φαινόμενα σχολικού εκφοβισμού
• να καλλιεργεί μαζί με την κοινωνική και την πρακτική ευφυΐα
• να παρέχει ευκαιρίες σε όλους τους μαθητές
• να ενθαρρύνει και να επιβραβεύει τις επιτυχίες αλλά και τη μικρή έστω βελτίωση
• να σέβεται τη μοναδικότητα του κάθε μαθητή και να αναγνωρίζει τις ιδιαίτερες κλίσεις και τα ταλέντα του
• να τον βοηθά να αναγνωρίζει τις αδυναμίες του χωρίς ενοχή και να του προσφέρει εναλλακτικές λύσεις, με διάθεση δημιουργίας και προόδου
• να τον αντιμετωπίζει ως μια πολύπλευρη οντότητα με σύνθετες και ιδιαίτερες ανάγκες.

Μονοδιάστατες προσδοκίες σχολικής επιτυχίας από τη μεριά του εκπαιδευτικού μπορούν να οδηγήσουν σε άρνηση για μάθηση, καθώς δεν καλύπτονται άλλες βασικές ανάγκες των παιδιών, ή σε υπερεμπλοκή σε βαθμοθηρία και στο κυνήγι επιδόσεων, παραμελώντας άλλους σημαντικούς τομείς της σχολικής και προσωπικής τους ζωής. Χρειάζεται επίσης προσοχή στο βαθμό εμπλοκής του εκπαιδευτικού, καθώς μαθητές των οποίων οι πράξεις πάντα σχολιάζονται και αξιολογούνται, μπορεί να οδηγηθούν σταδιακά στην αποχή από κάθε προσπάθεια έχοντας μάθει να λειτουργούν μόνο κάτω από πίεση. Τα συγκεκριμένα παιδιά παύουν να κινητοποιούνται από διάθεση πειραματισμού και από εσωτερική παρόρμηση για επιτυχία και υποτάσσονται στο μέτρο της επιτυχίας που έχει ορίσει ο δάσκαλος.

Από την άλλη, το οικογενειακό πλαίσιο ως το καθοριστικό περιβάλλον των πρωταρχικών εμπειριών του παιδιού, επηρεάζει μέσω των συναισθηματικών καταγραφών από τη βρεφική ακόμα ηλικία, τις πεποιθήσεις του παιδιού για πολύ βαθιά και υπαρξιακά ερωτήματα, όπως «ποιος είμαι», «τι αξίζω» ή «τι μπορώ να καταφέρω». Δεν βιώνουμε όλοι οι άνθρωποι την επιτυχία και την αποτυχία στον ίδιο βαθμό ούτε με τον ίδιο τρόπο. Υπάρχουν άνθρωποι που υπερεκτιμούν μια σχετικά μικρή επιτυχία και άλλοι που υποβαθμίζουν και προσπερνούν ακόμη και αντικειμενικά μεγάλες επιτυχίες. Ο τρόπος που βιώνουμε τη χαρά της επιτυχίας εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την αυτοεκτίμησή μας, η οποία επηρεάζεται από αυτές τις πρωταρχικές καταγραφές. Έτσι, προσδοκίες επιτυχίας από το παιδί που δεν συμβαδίζουν με τις δυνατότητές του ή το αναπτυξιακό του επίπεδο, μπορούν να οδηγήσουν σε απόγνωση ή αίσθημα ανικανότητας και απαξίωσης. Από την άλλη, μπορεί ο γονέας χωρίς να το αντιλαμβάνεται, να προσδοκά από το παιδί του να καταφέρει όσα εκείνος δεν κατάφερε, ή να υπερμπλέκεται στη ζωή και στις επιδόσεις του παιδιού όντας ο ίδιος συναισθηματικά ακάλυπτος ή σε σύγκρουση με τον/τη σύντροφό του. Καθώς οι ευαίσθητες κεραίες των παιδιών αντιλαμβάνονται την οικογενειακή δυσλειτουργία, γίνεται φανερό πως τέτοια άρρητα μηνύματα και υπόγειες ή φανερές συγκρούσεις μέσα στην οικογένεια, έχουν σημαντικό αντίκτυπο στα παιδιά και εκφράζονται με μαθησιακές δυσκολίες ή σχολική αποτυχία.

Επομένως, όταν το οικογενειακό περιβάλλον είναι ασφαλές και υποστηρικτικό, με αποδοχή και αγάπη, το παιδί μπορεί να στρέψει την ενέργειά του και να επενδύσει στη μαθησιακή διαδικασία χωρίς άγχος, ενοχή, φόβο ή αποδιοργάνωση. Μέσα σε ένα τέτοιο ευνοϊκό κλίμα, ο γονιός μπορεί να συμβάλλει στη θετική σχολική επίδοση:

• δείχνοντας εμπιστοσύνη στο παιδί και στον τρόπο που διαβάζει
• ενθαρρύνοντας την ανάληψη πρωτοβουλίας, την έκφραση των συναισθημάτων, των δυσκολιών και των αναγκών του
• επιβραβεύοντας τις επιτυχίες του όσο μικρές κι αν είναι
• αναγνωρίζοντας την προσπάθειά του
• παρέχοντας ασφάλεια και στήριξη χωρίς πίεση και άγχος.

Επιπρόσθετα είναι πολύ σημαντικό, ο ίδιος ο γονέας να λειτουργεί ως παράδειγμα για το παιδί, αναφορικά με το βαθμό που αγαπά τη μελέτη και το διάβασμα ή που προσηλώνεται στους στόχους του, με τον τρόπο που φροντίζει για την καλλιέργειά του και διαχειρίζεται την αποτυχία. Ιδιαίτερα σε περίπτωση ατομικών ή οικογενειακών κρίσεων ή συγκρούσεων, χρειάζεται ο γονιός να αναλαμβάνει την ευθύνη της διαχείρισής τους, απαλλάσσοντας το παιδί και λυτρώνοντάς το από περιττά βάρη και έγνοιες έτσι ώστε εκείνο να μπορεί να παραμένει επικεντρωμένο στους στόχους και στις δραστηριότητές του. Σε περίπτωση αδυναμίας διαχείρισης των απαιτήσεων του ρόλου του, ο γονιός αναγνωρίζοντας τη δυσκολία του, δικαιούται χωρίς ενοχή και προκατάληψη να ζητά στήριξη και βοήθεια από το υποστηρικτικό του δίκτυο ή από κάποιον ειδικό.

Ως επιστέγασμα της επιρροής σχολείου και οικογένειας στο ζήτημα της σχολικής επιτυχίας, έρχεται η αναγκαιότητα αλληλεπίδρασης των δύο αυτών συστημάτων. Ο διάλογος και η ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ σχολείου, μαθητή και οικογένειας, αποτελεί το σημείο-κλειδί για την αποτελεσματικότητα της εκπαίδευσης και τη διαμόρφωση ολοκληρωμένων και υγιών προσωπικοτήτων των παιδιών. Μέσα από τη σύνδεση του σχολείου με την οικογένεια επιτυγχάνεται η εξατομικευμένη προσέγγιση κάθε μαθητή και των ιδιαίτερων αναγκών και δυνατοτήτων του, η πρόληψη ή αντιμετώπιση δυσκολιών και απρόοπτων εξελίξεων και δημιουργείται η αίσθηση στα παιδιά ενός συνολικού πλαισίου, μιας ενιαίας βάσης που μπορεί να τα στηρίξει και να τα βοηθήσει να προχωρήσουν και να πετύχουν τους στόχους τους.

(10o τεύχος Parents Europalso Magazine)