Ελισάβετ Μπαρμπαλιού
Ψυχολόγος – Ψυχοθεραπεύτρια – Οικογενειακή Θεραπεύτρια

H χολιγουντιανή επίσκεψη της δικηγόρου Αμάλ Αλαμουντίν, συγύζου του Τζορτζ Κλούνεϊ, η οποία συνάντησε τον Πρωθυπουργό της χώρας για να δώσει νομικές συμβουλές στην ελληνική κυβέρνηση σχετικά με τη διεκδίκηση των Γλυπτών του Παρθενώνα, χτύπησε σαν καμπανάκι αφύπνισης στη συνείδησή μου αλλά και στη συνείδηση πολλών Ελλήνων. Μέσα στην πνευματική και οικονομική παρακμή που βιώνουμε αναρωτήθηκα αν η συγκεκριμένη κίνηση – πρόσκληση των αξιωματούχων της ελληνικής κυβέρνησης προς τη “διάσημη’’ δικηγόρο αποτελεί ένδειξη της ανασφάλειας και της ανημπόριας του λαού μας να αναλάβει την ευθύνη που του αναλογεί προασπίζοντας ο ίδιος τα συμφέροντά του. Αδιαμφισβήτητα κάτω από αυτό το πρίσμα το συμβολικό μήνυμα που εκπέμπει μία τέτοια κίνηση θα μπορούσε να μεταφραστεί και να εκληφθεί από πολλούς ως προσβολή στο φιλότιμο και την αξιοπρέπειά μας αφού μοιάζει να τείνουμε χείρα βοηθείας προς τους ξένους για ακόμη μία φορά όντας αδύναμοι και ανεπαρκείς για να τα καταφέρουμε μόνοι μας.

Για να συνδεθούμε με το ιστορικό της υπόθεσης των μνημείων απλά ας σημειώσουμε επιγραμματικά ότι ένα μεγάλο μέρος των Γλυπτών του Παρθενώνα κλάπηκε από τον αρχαιολόγο Έλγιν, όταν η Ελλάδα στέναζε κάτω από το ζυγό των Τούρκων και μεταφέρθηκε το 1806 παράνομα στη Βρετανία όπου εκτίθεται στο Βρετανικό Μουσείο. Τα γλυπτά του Παρθενώνα που είναι μέρος του οικοδομήματος του ναού, μνημείο απαράμιλλης ομορφιάς που στη σκιά του μεγαλούργησαν η Αθηναϊκή Δημοκρατία, η φιλοσοφία, το θέατρο, οι επιστήμες και οι τέχνες, απεικονίζουν σπουδαία ιστορικά γεγονότα που συνδέονται με τους μύθους και την ιστορία της Ελλάδας. Το 1985 η αείμνηστη Μελίνα Μερκούρη ζήτησε να επιστραφούν στην Ελλάδα διότι αποτελούν προϊόν κλοπής και ως μέρος των μνημείων της παγκόσμιας πολιτισμικής κληρονομιάς της UNESCO και του Παρθενώνα πρέπει να συμπληρώσουν την αρμονία του οικοδομήματος.

Η δική μου προσέγγιση του θέματος, με αφορμή τις διάφορες πρωτοβουλίες για την επιστροφή των Γλυπτών, δεν είναι η ιστορική αφήγηση για τα μνημεία του αρχαίου πολιτισμού αλλά η ανάδειξη ενός προβληματισμού για τη διττή και αντιφατική φύση της ταυτότητας του Έλληνα η οποία είναι διάχυτη και επαναλαμβανόμενη στο διάβα της ιστορίας του.

Η συγκεκριμένη δουλοπρεπής, κατά την άποψη μου, συμπεριφορά για την περί ης ο λόγος με αφορμή αυτή τη συνάντηση δεν είναι καινούργια. Αν στρέψουμε τη ματιά μας πίσω στο χρόνο θα συναντήσουμε πολλές φορές τον Έλληνα ανάλογα με την ιστορική ή κοινωνικοοικονομική συγκυρία να εμφανίζεται άλλοτε ως υποταγμένος στη μοίρα του και άλλοτε ως εξεγερμένος ενάντια στη σκλαβιά και στην ανελευθερία του.

Από αρχαιοτάτων χρόνων, η συμπεριφορά του Έλληνα ταυτίστηκε με αυτή του εξεγερμένου, του ανυπότακτου, του ανθρώπου που τον χαρακτήριζε η φυσική ευστροφία του νου, η αγάπη για μάθηση, το πνεύμα ελευθερίας καθώς και η διάθεση για ανεξαρτησία, για δράση και δημιουργία. Η ανάπτυξη αυτών των γνωρισμάτων της προσωπικότητάς του, ας μην ξεχνάμε, διαμορφώθηκε μέσα από την αλληλεπίδρασή του με τις διάφορες συνθήκες στις οποίες ζούσε ή να το θέσουμε καλύτερα στις οποίες προσπαθούσε να επιβιώσει. Η ιστορία του Έλληνα έχει γραφτεί με μελανά χρώματα καθώς πολλοί κατακτητές του στέρησαν τα βασικά του ανθρώπινα δικαιώματα, βασανίζοντάς τον και απειλώντας τη ζωή τη δική του και της οικογένειάς του επηρεάζοντας σε μεγάλο βαθμό την προσωπική και κοινωνική του εξέλιξη. Τα γνωρίσματα τα οποία εξετάζουμε σμιλεύτηκαν και ζυμώθηκαν μέσα από αντίξοες συνθήκες εξελίσσοντας συγκεκριμένες πλευρές της προσωπικότητάς του τις οποίες εντοπίζουμε μέχρι και σήμερα.

Πιο συγκεκριμένα από τη ρωμαϊκή κατοχή μέχρι τον τουρκικό ζυγό, πέρασαν ατελείωτοι αιώνες σκλαβιάς και υποταγής μέχρι την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους. Οι ιστορικές αυτές καταβολές και ειδικότερα η Τουρκοκρατία, διαμόρφωσαν το χαρακτήρα του ραγιά, του υποταγμένου Έλληνα, που τον ακολουθεί μέχρι σήμερα ως νοοτροπία σε πολλές πτυχές της ζωής του. Ο δεσποτισμός και η σκληρότητα των Τούρκων αποτύπωσε πάνω του την παθητικότητα και τη μοιρολατρία, υποδούλωσε το πνεύμα του και έτσι καθηλωμένος ο “ραγιάς” προσπάθησε να βρει τρόπο να προσαρμοστεί στη νέα του πραγματικότητα. Η προσαρμοστικότητά του αυτή, που δείχνει την αρκετά οξεία νοημοσύνη του, διαφθείρει το χαρακτήρα, σύμφωνα με τον ιστορικό Α. Βακαλόπουλο (2011).

Δίπλα όμως στο “ραγιά” των πεδινών περιοχών ανατρέφονταν στα ορεινά της χώρας οι ανυπότακτοι κλέφτες και αρματολοί, μορφές που ενσάρκωσαν τα αισθήματα της αντρικής υπερηφάνειας και της αδίστακτης και αδιάλλακτης αντίστασης εναντίον των κατακτητών, μορφή που κρύβει ακόμη ως σήμερα πολύ φως από το παρελθόν (Α. Βακαλόπουλος). Οι εξεγερμένες φιγούρες των αρματολών και των κλεφτών, οι οπλαρχηγοί με τις άνισες μάχες και τις ηρωικές πράξεις τους, σηματοδότησαν την περίοδο αυτή την ψυχή και το πνεύμα του Έλληνα, τη δίψα του για λευτεριά και την αποτίναξη του τουρκικού ζυγού, 400 και πλέον χρόνων.

Η ανασυγκρότηση του νεο-ελληνικού κράτους πέρασε μέσα από μεγάλες δοκιμασίες που έφεραν τη χώρα μας πολλές φορές σε κατάσταση πολύπλευρης κρίσης, επιτήρησης και κηδεμονίας. Κατά την περίοδο αυτή το υποταγμένο και εξεγερμένο πρόσωπο του Έλληνα εκδηλώθηκε και συγκρούστηκε πολλές φορές με την κρατική εξουσία με συνέπεια τις φυλακίσεις ηρώων της επανάστασης και με κόμματα προσδεδεμένα στις προστάτιδες δυνάμεις της εποχής (Αγγλία, Γαλλία, Ρωσία).

Ακόμη και μετά την εθνική εξέγερση, η διαμόρφωση της νέας εθνικής ταυτότητας και της συμπεριφοράς του Έλληνα πέρασε από πολλά κύματα και οδηγήθηκε σε πισωγυρίσματα βαθιάς εξάρτησης και υποταγής καθώς και πολιτικής και οικονομικής κηδεμονίας. Οι 3 – 4 καταστάσεις χρεοκοπίας του νεοελληνικού κράτους βάρυναν την ψυχοσύνθεση κάθε πολίτη και συνεπώς σ’ ένα μεγάλο βαθμό τη συμπεριφορά του.

Σίγουρα η σημερινή κρίση δεν έχει μονάχα χαρακτηριστικά οικονομικά αλλά έχει και στοιχεία βαθύτατης πολιτισμικής και ανθρωπιστικής κρίσης. Η υπό κηδεμονία πολιτική εξουσία επηρεάζει άμεσα την ψυχοσύνθεση και τη συμπεριφορά του πολίτη. Εκπέμπει το μήνυμα ότι χρειαζόμαστε προστάτες και κηδεμόνες και ότι είμαστε ανίκανοι να ορίσουμε μόνοι μας τη ζωή και το μέλλον μας. Καλλιεργείται ένας ιδιαίτερος ραγιαδισμός και ατομισμός με συνέπεια την παραίτηση των πολιτών από τη συμμετοχή τους στις κοινές μας υποθέσεις. Με όλα όσα συμβαίνουν στη σημερινή συγκυρία ο Έλληνας φαίνεται να παρακολουθεί σαστισμένος και ακινητοποιημένος τις εξελίξεις. Ταυτόχρονα όμως μία άλλη πλευρά του κινητοποιείται, αυτή του εξεγερμένου, του οποίου η τιμή και η αξιοπρέπεια είναι πληγωμένη, αλλά όχι νεκρή.

Ο Δικηγορικός Σύλλογος Αθηνών έδειξε το δρόμο της ευθύνης με μία σημαντική ενέργεια, παίρνοντας την πρωτοβουλία να συγκροτήσει ειδική επιτροπή διεκδίκησης των Γλυπτών με εξειδικευμένους Έλληνες νομικούς.

Σε κάθε δύσκολη περίοδο ενός έθνους, η επίκληση και η ανάδειξη της πολιτισμικής κληρονομιάς είτε με τις ανασκαφές στην Αμφίπολη είτε με τη διεκδίκηση της επιστροφής των Μαρμάρων, αποτελεί ένα σημαντικό στοιχείο στήριξης και εμψύχωσης του λαού μας αλλά από μόνο του δεν είναι αρκετό για να καλύψει το κενό.

Πιστεύω ότι ο πνευματικός μας κόσμος, οφείλει και μπορεί, σ’ αυτές τις δύσκολες συνθήκες της ανθρωπιστικής και πολιτισμικής κρίσης που περνάμε, να αποτελέσει ένα φάρο ελπίδας και αφύπνισης συνειδήσεων για να κατανοήσουμε την κατάσταση που ζούμε και να συνειδητοποιήσουμε τις δυνάμεις που διαθέτουμε για να αλλάξουμε τα πράγματα. Οι σύλλογοι των αρχαιολόγων, των ιστορικών, των φιλολόγων, των εκπαιδευτικών, με βαθιά γνώση της ιστορίας και του πολιτισμού μας είναι άξιοι να πρωτοστατήσουν με πρόσκληση δράσης, συλλογής υπογραφών και ενημερωτικών εκπομπών και εκδηλώσεων για την επιστροφή των Γλυπτών.

Έχουμε όλοι μας χρέος ως κοινωνία να τονώσουμε την εμπιστοσύνη και την πεποίθηση ότι μπορούμε να υπερασπιστούμε την πολιτισμική μας κληρονομιά, σαν έναν προπομπό εμψύχωσης και θέλησης να βρούμε λύσεις και στα μεγαλύτερα προβλήματα που ταλαιπωρούν τον τόπο μας. Ειδικότερα δε για εμάς τους σύγχρονους Έλληνες χρειάζεται να αναβιώσουμε το πνεύμα ενός φιλελεύθερου και δημιουργικού λαού ενάντια σε κάθε μορφή εξάρτησης, κηδεμονίας και περιορισμού της ελευθερίας μας. Το πνεύμα αυτό μπορεί να εμψυχώσει και να επηρεάσει τη συμπεριφορά του υποταγμένου στο μοιραίο. Άλλωστε την ιστορία τη διαμορφώνουν οι άνθρωποι.

Το 2021 ας ευχηθούμε και ας προσπαθήσουμε να γιορτάσουμε τα 200 χρόνια ίδρυσης του νεοελληνικού κράτους με τα Γλυπτά να βρίσκονται στη θέση τους και αρμονικά να αναπαριστούν την ιστορία και τους μύθους του πολιτισμού μας.

Κλείνοντας συμπληρώνω ότι όταν μάθουμε όλοι να μιλάμε για την επιστροφή των “Γλυπτών του Παρθενώνα” και όχι για τα “Ελγίνεια” μάρμαρα, χαρακτηρίζοντάς τα με το όνομα αυτού που τα έκλεψε, θα είναι το πρώτο αποφασιστικό βήμα για να αλλάξουμε συμπεριφορά, αντιμετωπίζοντας με αυτοπεποίθηση και αποτινάζοντας την εικόνα του υποταγμένου που χρειάζεται πάντα κάποιον δίπλα για να τα βγάλει πέρα.

———————————————————————————————————————–                        Περιοδικό “Κοινωνική Επιθεώρηση” Τεύχος 9 – Οκτώβριος 2014

Επιστολή στον πρωθυπουργό Αντώνη Σαμαρά και τον αντιπρόεδρο της κυβέρνησης Ευάγγελο Βενιζέλο, έστειλε ο Δικηγορικός Σύλλογος της Αθήνας, με την οποία ζητά να συσταθεί ειδική επιστημονική επιτροπή που θα συνδράμει την προσπάθεια της Πολιτείας, για την, δια της νομικής οδού, διεκδίκηση των γλυπτών του Παρθενώνα.

Στην επιτροπή αυτή, η οποία θα επέχει θέση νομικού παραστάτη των πολιτειακών οργάνων, προτείνεται να συμμετέχουν και να προσφέρουν εθελοντικώς τις υπηρεσίες τους, Έλληνες νομικοί ειδήμονες εγνωσμένου κύρους, οι οποίοι θα συμβάλουν με τις γνώσεις και την εμπειρία τους, στην διεκδίκηση των γλυπτών από το Βρετανικό Μουσείο.

Επικροτώντας εμπράκτως την εθνική αυτή προσπάθεια, η οποία «εμπνέει και ενώνει δημιουργικά τους Έλληνες πολίτες», ο ΔΣΑ επισημαίνει, μεταξύ άλλων, στην επιστολή: «Θεωρούμε υποχρέωση μας να πλαισιώσουμε με τις δικές μας δυνάμεις την εθνική προσπάθεια των πολιτειακών μας οργάνων, με δεδομένο ότι όλα τα διακεκριμένα μέλη της επιστημονικής μας κοινότητας τίθενται στη διάθεσή σας.

Αναμένουμε την αποδοχή της πρότασης μας για τις περαιτέρω δικές μας ενέργειες».